Licencja Creative Commons (CC) to system praw autorskich stworzony po to, aby ułatwić legalne udostępnianie i wykorzystywanie twórczości w internecie i poza nim. Dzięki niej autorzy mogą jasno określić, na jakich zasadach inni mogą korzystać z ich dzieł — czy to zdjęć, filmów, muzyki, tekstów, grafik, czy projektów.
W dobie cyfrowej wymiany treści znajomość zasad licencji Creative Commons jest niezwykle ważna zarówno dla twórców, jak i użytkowników materiałów.
Historia i cel powstania licencji Creative Commons
Fundacja Creative Commons została założona w 2001 roku w Stanach Zjednoczonych przez prawnika i profesora prawa Lawrence’a Lessiga. Jej celem było stworzenie elastycznego narzędzia prawnego, które będzie alternatywą dla tradycyjnego, bardzo restrykcyjnego prawa autorskiego „All Rights Reserved” („Wszelkie prawa zastrzeżone”).
Nowy system miał odpowiadać na potrzeby internetu, gdzie dzielenie się treściami jest powszechne, a twórcy często chcą, aby ich prace mogły być swobodnie wykorzystywane pod określonymi warunkami.
Creative Commons umożliwia przyjęcie zasady „Some Rights Reserved” („Niektóre prawa zastrzeżone”), co daje większą elastyczność w zakresie kopiowania, udostępniania i modyfikowania utworów.
Jak działa licencja Creative Commons?
Licencje Creative Commons opierają się na prostych ikonach i oznaczeniach, które jasno informują użytkownika, jakie działania są dozwolone. Twórca wybiera odpowiedni typ licencji, określając m.in.:
Czy jego utwór może być używany do celów komercyjnych.
Czy można go modyfikować i tworzyć na jego podstawie nowe dzieła.
Czy zmodyfikowany utwór musi być udostępniany na tych samych zasadach.
Dzięki temu użytkownik nie musi kontaktować się z autorem, aby zapytać o zgodę — wystarczy, że zastosuje się do warunków określonych przez wybraną licencję.
Rodzaje licencji Creative Commons
Creative Commons oferuje sześć podstawowych typów licencji. Każda z nich łączy różne elementy, takie jak:
BY (Uznanie autorstwa) – obowiązek podania autora i źródła.
NC (Użycie niekomercyjne) – zakaz wykorzystania utworu w celach zarobkowych.
ND (Bez utworów zależnych) – brak zgody na tworzenie modyfikacji.
SA (Na tych samych warunkach) – zmodyfikowany utwór musi być udostępniony na tej samej licencji.
Oto pełna lista licencji:
CC BY – Uznanie autorstwa.
Można kopiować, modyfikować, rozpowszechniać i wykorzystywać utwór, także komercyjnie, pod warunkiem podania autora.CC BY-SA – Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach.
Dozwolone modyfikacje i komercyjne wykorzystanie, ale nowa wersja musi być udostępniona na tej samej licencji.CC BY-ND – Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych.
Można wykorzystywać utwór, w tym komercyjnie, ale bez wprowadzania zmian.CC BY-NC – Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne.
Dozwolone kopiowanie i modyfikacje, ale tylko w celach niekomercyjnych.CC BY-NC-SA – Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach.
Można modyfikować i rozpowszechniać utwór niekomercyjnie, a zmiany muszą być na tej samej licencji.CC BY-NC-ND – Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych.
Najbardziej restrykcyjna licencja – można jedynie kopiować i udostępniać utwór w niezmienionej formie i bez celów komercyjnych.
Jak rozpoznać licencję Creative Commons?
Każda licencja Creative Commons ma swój symbol graficzny oraz skrót literowy, który od razu informuje o warunkach korzystania.
Przykładowo: oznaczenie CC BY-SA oznacza, że trzeba podać autora i udostępnić utwór na tej samej licencji.
Symbole te są uniwersalne i zrozumiałe w skali międzynarodowej, co znacząco ułatwia ich stosowanie w globalnym internecie.
Dlaczego warto korzystać z licencji Creative Commons?
Korzystanie z licencji Creative Commons przynosi korzyści zarówno twórcom, jak i odbiorcom:
Twórcy mogą w prosty sposób kontrolować, jak ich prace są wykorzystywane, jednocześnie zwiększając ich zasięg i rozpoznawalność.
Użytkownicy mają jasne zasady, co mogą zrobić z daną treścią, unikając ryzyka naruszenia prawa autorskiego.
Edukatorzy, naukowcy i instytucje kultury zyskują dostęp do ogromnych zasobów wiedzy i sztuki, które można legalnie wykorzystywać.
Przykłady zastosowania Creative Commons
Licencje Creative Commons są powszechnie stosowane na całym świecie, m.in.
- W serwisach z darmowymi zdjęciami, takich jak Flickr. Warto jednak zawsze sprawdzać zasady gdyż np.: Pixabay w przeszłości stosował licencję CC0, ale od 2019 r. ma własne, zbliżone zasady (nie jest to już dokładnie CC).
- W materiałach edukacyjnych udostępnianych przez uniwersytety (np. MIT OpenCourseWare).
W projektach open source i otwartej nauki.
W Wikipedii, która korzysta z licencji CC BY-SA.
Jak prawidłowo oznaczać utwory na licencji Creative Commons?
Aby prawidłowo udostępnić utwór na licencji CC, należy podać:
Imię i nazwisko lub pseudonim autora.
Tytuł utworu.
Rodzaj licencji wraz z linkiem do jej pełnego opisu.
Źródło (link do oryginału, jeśli jest dostępny).
Przykład poprawnego oznaczenia:
Jan Kowalski, „Fotografia Warszawy”, CC BY-SA 4.0, źródło: www.example.com
Creative Commons a prawo autorskie
Licencja Creative Commons nie znosi prawa autorskiego – jest jego uzupełnieniem. Autor wciąż zachowuje swoje prawa, ale udziela określonych zgód innym. Jeśli warunki licencji zostaną złamane, autor ma prawo podjąć działania prawne, podobnie jak w przypadku naruszenia tradycyjnych praw autorskich.
Podsumowanie
Licencja Creative Commons to nowoczesne, elastyczne narzędzie, które sprzyja legalnemu dzieleniu się twórczością w internecie.
Dzięki różnorodnym wariantom każdy twórca może dopasować warunki udostępniania do swoich potrzeb, a odbiorcy mogą korzystać z bogatych zasobów w sposób zgodny z prawem.
Znajomość zasad CC to dziś podstawowa umiejętność dla wszystkich, którzy publikują lub korzystają z treści online.